Overgeleverde angst
Erik Stoffer was vijf jaar in behandeling bij ARQ Centrum’45 en is net klaar met therapie
“Vijf jaar geleden ben ik bij ARQ gekomen omdat ik een naoorlogs trauma heb. Daarvoor werd ik wel behandeld door psychiaters, maar dat hielp voor geen meter. Toevallig zag mijn huisarts een foldertje van ARQ en heeft me doorverwezen. ARQ mag van mij veel bekender zijn, zodat mensen zoals ik niet zo lang hoeven te dolen. Eind 2022 was ik klaar met therapie. Helemaal genezen word je nooit, maar ik begrijp nu tenminste waar ik last van heb en kan er beter mee omgaan.”
Vluchten, vechten of bevriezen
“Mijn moeder was Joods en een van de weinige overlevenden uit haar familie. Mijn vader was niet Joods maar was na de oorlog in dienst van de NAVO gegaan als beroepsmilitair. Hij was commando-duiker en heeft aanslagen gepleegd in havens in Azië. Later kreeg hij daar veel last van, ook hij was getraumatiseerd. Thuis werd nooit verteld dat er iets was, alles over de oorlog werd verzwegen.
Ze zeggen dat er drie basisreacties zijn op gevaar: vluchten, vechten of bevriezen. De reactie van mijn vader was vechten, daarom werd hij ook militair. Vechten was ook mijn reactie. Als zevenjarige ben ik zelfs van school gestuurd omdat ik een leraar was aangevlogen. Een kinderpsychiater heeft me gered door me van mijn zevende tot mijn zestiende te behandelen.
Tot mijn elfde wist ik niet dat ik Joods was. Mijn ouders vonden het gevaarlijk om Joods te zijn, en dus werd dat verzwegen. Een zus van mijn moeder zei op mijn elfde tegen me: ‘Weet je wel dat je eigenlijk Levi had moeten heten, in plaats van Erik? Levi was de naam van je grootvader’. Angst en wantrouwen raken ingebed in je psyche. Mijn moeder deed nooit open als er aan de deur gebeld werd. Vandaag wordt bij mij een pakketje bezorgd. Hoewel ik weet dat het komt, zal mijn eerste reactie bij de bel toch schrik zijn.”
"Ik begrijp nu dat het niet mijn angst is, maar dat ik die heb overgeleverd gekregen.”
Onder de agressie zat angst
“Mijn eerste kennismaking met ARQ kreeg ik op een introductiedag. Wat ik daar hoorde, sloot helemaal aan bij mijn behoeften van dat moment. Daarna heb ik een jaar een-op-een therapie gehad omdat ik nog niet klaar was voor groepstherapie. Dat hebben veel mensen met naoorlogs trauma: je vindt het lastig om in een groep te functioneren omdat je vol wantrouwen zit.
Toen ik bij ARQ Centrum’45 begon, voelde ik een enorme bal van agressie en woede in me. Bij ARQ heb ik geleerd: onder die agressie en woede zit de angst uit je verleden. Voorheen probeerde ik aan heftige emoties te ontsnappen. Ik ging vaak naar de gokhal, om mezelf te vergeten. Dankzij de behandeling heb ik geleerd om mijn angst te omarmen en te accepteren dat het zo is. Ik ben nog steeds bang. Maar ik begrijp nu dat het niet mijn angst is, maar dat ik die heb overgeleverd gekregen.”
Therapie bij ARQ Centrum’45
“De groepstherapie was een grote stap vooruit. Je ziet ineens: ik ben niet de enige. Het is voor ieder van ons heel zwaar, en we vinden het allemaal moeilijk om toe te geven dat we met een trauma leven. In de groep hadden we drie vormen van therapie. Sociotherapie, over hoe je met elkaar omgaat. Psychomotorische therapie, waarbij je je angst voor fysiek contact met anderen leert overwinnen. En groepstherapie, waarbij diepgaande gesprekken plaatsvonden.
Naar het eind van het groepstherapietraject komen er een of twee familiedagen. Je mag dan een paar familieleden meenemen of andere naasten. Het is een dag waar veel van mijn lotgenoten net als ik tegenop zagen. Het is lastig om uit de kast te komen met je psychische probleem. Je voelt de angst dat het tegen je gebruikt zal worden, of dat je voor de ogen van je familie gekleineerd wordt. Dat gebeurde gelukkig helemaal niet.
Ik had mijn vrouw meegevraagd en mijn schoonmoeder, met wie ik een goede band had. Mijn dochter wilde ik ook bij de eerste familiedag graag al meenemen, maar zij werd met haar dertien jaar te jong gevonden. Na die familiedag was ik blij dat ze er niet bij was geweest; het was zo heftig.
Op de familiedag passeert alles in gecondenseerde vorm de revue. Eerst wordt verteld wat ARQ Centrum’45 doet. Dan volgen sessies waarin uitgelegd wordt wat er met ieder van ons gebeurd is en waarom we zijn geworden zoals we zijn. Het is een vorm van erkenning. Daarna kun je er thuis ook beter over praten.
Inmiddels is mijn dochter zestien. Ze weet alles en gaat er heel goed mee om. Zonder ARQ Centrum’45 had ze onherroepelijk een deel van mijn angsten overgenomen. Hoezeer je ook je best doet om te voorkomen dat de geschiedenis zich herhaalt, toch zou dat gebeurd zijn met mijn dochter.”
Lotgenoten hebben aan een half woord genoeg
“Elk jaar heb ik met mijn lotgenoten uit de groepstherapie een reünie. We gaan een middag naar een museum en daarna een hapje eten. We zijn geen dagelijkse vrienden, maar we voelen wat we met elkaar hebben meegemaakt. Daardoor hebben we aan een half woord genoeg. Met mijn vrouw is het contact ook veel beter sinds de familiedagen. Maar met niemand is het contact zo gemakkelijk als met de lotgenoten, zij hebben dezelfde ervaring. Tijdens zo’n reünie kun je gerust vertellen wat je overkwam. Een ander vertelt dan waarom hij of zij denkt dat je dat zo hebt ervaren. En we delen manieren om ermee om te gaan. Je moet als het ware nieuwe paden creëren in je hoofd en in je hart. Oude reacties zitten zo ingesleten dat het inslijten van nieuwe paden tijd nodig heeft. Een voorbeeld? Ik liep soms wel vijf keer terug om te controleren of ik een deur gesloten had. Dat herkennen de anderen. Dan zegt eentje: ik schrijf het op als ik de deur heb dicht gedaan. Als ik dan twijfel, lees ik even of ik het heb gedaan en hoef niet weer terug te gaan. Zo ga je langzaam anders functioneren.”